Choroby powodowane przez grzyby z królestwa Fungi, gromady Ascomycota, rzędu Rhytismatales, rodziny Rhytismataceae
Słownik niezrozumiałych pojęć tutaj
Wprowadzenie
Grzyby z rodziny Rhytismataceae, rzędu Rhytismatales tworzą apotecja zanurzone w tkance rośliny lub w dobrze rozwiniętej stromie. Są one często wydłużone i otwierają się wskutek promienistego lub podłużnego pęknięcia ich wierzchniej warstwy. Górna ściana apotecjum zwykle jest czarna, gruba i jest złożona z komórek grzyba lub uszkodzonych komórek rośliny gospodarza. Tkanka wewnątrzowocnikowa zawiera parafizy, czasami zespalające się przy podstawie i często nabrzmiałe przy szczycie. Parafizy są często zanurzone w żelatynowej substancji, rzadko są nieobecne. Worki są cylindryczne i zwykle cienkościenne. Nigdy nie są one fisitunikowe i rzadko są pogrubione przy końcu. Czasami mają one mały, refrakcyjny, nieamyloidalny otwór, często pękający nieregularnie. Askospory są najczęściej hialinowe i nie mają przegród. Zwykle są one wydłużone i otoczone śluzowatym płaszczem. Stadium mitomorficzne przedstawicieli tej rodziny reprezentują grzyby formujące piknidia lub acerwulusy.
Patogenami rodziny Rhytismataceae o największym znaczeniu gospodarczym są:
|
|
|
|
Cykl życiowy Rhytisma acerinum: zimowanie liścia klonu z utworem stromatycznym R. acerinum (a), powstanie apotecjów w przezimowanych utworach stromatycznych (b, c), wyrzucanie worków z zarodnikami workowymi (askosporami) w okresie maj-czerwiec (d, e), kiełkowanie askospory i infekcja wrażliwego liścia klonu (f) |
 |
 |
 |
 |
Od lewej: utwory stromatyczne na liściach zainfekowanych przez Rhitisma acerinum (1-3), apotecja R. acerinum (4) |
 |
 |
 |
 |
Od lewej: apotecjum Lophodermium pinastri na igle Pinus sylvestris (1), przekroje przez apotecja L. pinastri (2-4) |
Siedliskiem wymienionych wyżej patogenów z rodziny Rhytismataceae są igły (Lophodermium pinastri) lub liście (Rhytisma acerinum).
Warunkami sprzyjającymi dokonaniu infekcji przez Lophodermium pinastri są podatność dziedziczna gospodarza i wilgotna wiosna i lato oraz łagodna jesień i zima. Sprawcy czerniaka klonu, Rhytisma acerinum, również sprzyja duża wilgotność, szczególnie wczesną wiosną.
Rozpatrywane patogeny zimują w postaci niedojrzałego apotecjum (utwór stromatyczny), które wczesną wiosną powstają po infekcji pierwotnej przez kiełkujące askospory. Zarodniki konidialne stadium mitomorficznego nie biorą udziału w rozprzestrzenianiu choroby.
Szkodliwość wymienionych wyżej patogenów z rodziny Rhytismataceae wynika z uszkadzania aparatu fotosyntetyzującego i przez to obniżenia kondycji drzew i tempa ich przyrostu oraz ze zmniejszenia wartości estetycznych drzew. Silne porażenie młodych drzew powtarzające się przez kilka kolejnych lat zwykle prowadzi do ich zamarcia.
Ochrona drzew przed Lophodermium pinastri i Rhytisma acerinum obejmuje (1) wybieranie do uprawy odmian tolerujących te patogeny, (2) tworzenie warunków sprzyjających utrzymaniu wysokiej kondycji sadzonek przez właściwą uprawę gleby, (3) stosowanie nawożenia i w razie potrzeby nawadniania roślin, (4) wysadzanie sadzonek w dobrej kondycji i sadzonek zdrowych, (5) stosowanie nasadzeń mieszanych z drzewami liściastymi i (6) opryskiwanie silnie porażonych sadzonek fungicydami zawierającymi benomyl, maneb, miedź lub chlorotalonil.
Cel ćwiczenia
1. |
Poznanie objawów chorobowych i sprawcy osutki sosny. |
2. |
Poznanie objawów chorobowych liści klonu porażonych przez Rhytisma acerinum, wywołującą czerniaka klonu. |
Materiał
Igły sosny porażone sprawcą osutki sosny. Liście klonu z objawami czerniaka klonu. Preparaty mikroskopowe z przekrojami poprzecznymi apotecjum Lophodermium pinastri i liścia klonu z apotecjami Rhitisma acerinum.
Ćwiczenie
1. |
Obserwując okiem nie uzbrojonym i pod mikroskopem stereoskopowym igły sosny porażone przez sprawcę osutki sosny, opisz i zilustruj widziane objawy chorobowe. Widoczne eliptyczne, ciemnobrunatne i lekko wypukłe utwory w tkance igieł są apotecjami Lophodermium pinastri. Umieść 2-3 igły w wilgotnej komorze (szalce Petriego z wilgotną bibułą). Przed zakończeniem ćwiczenia porównaj stopień otwarcia apotecjów igieł suchych z apotecjami igieł z wilgotnych komór. |
2. |
Wykorzystując załączony preparat mikroskopowy narysuj i opisz cechy morfologiczne przekroju poprzecznego apotecjum Lophodermium pinastri. Wyodrębnij na rysunku i w opisie własności hymenium, hypotecjum i ekscypulum. |
3. |
Obserwując okiem nie uzbrojonym i pod mikroskopem stereoskopowym liść klonu porażony przez sprawcę smołowatej plamistości klonu, narysuj i opisz cechy morfologiczne widzianych objawów chorobowych. Uwzględnij barwę, kształt i wielkość plam oraz własności ich powierzchni widzianych pod mikroskopem stereoskopowym. Widoczne plamy są utworami stromatycznymi, wewnątrz których rozwijają się apotecja. |
4. |
W oparciu o preparat mikroskopowy narysuj i opisz cechy morfologiczne przekroju poprzecznego liścia klonu utrzymującego stromę z apotecjami Rhytisma acerinum. Zwróć uwagę na barwę stromy, cechy warstwy podhymenialnej, kształt worków i obecność parafiz. |
Pytania i zadania
1. |
Wyodrębnij w cyklu rozwojowym Lophodermium pinastri fazę rozwoju saprotroficznego (tzw. saprofazę) i fazę rozwoju pasożytniczego (patofazę). |
2. |
Jaką rolę pełni Melasmia acerina, stadium mitomorficzne Lophodermium pinastri, Leptostroma pinastri i Rhytisma acerinum? |
3. |
Opracuj metody zapobiegania pojawieniu się i zwalczania sprawców osutki sosny i czarnej plamistości klonu. |